Jan Wolkers bracht zijn jeugd door in Oegstgeest. Met zijn moeder reed hij in de jaren dertig vanuit zijn geboortedorp in de tram naar Leiden en vergaapte zich aan de reclames en de lichtjes – een toverstad, met de duistere aantrekkingskracht van het Bijbelse Babylon. Als jongen liep bij op zaterdag over de Rijnsburgerweg naar Leiden om de musea te bezoeken: de mummies in Oudheden, etnografica in Volkenkunde, de Hortus Botanicus. In De Lakenhal keek de gereformeerde jongen zijn ogen uit bij de dolende naakte zielen op Het Laatste Oordeel van Lucas van Leyden. Hij noemde het ooit ‘een supernudistenkamp’.
Leiden was voor hem de stad waar alles begon, waar zijn kunstenaarschap ontbrandde en waar zijn culturele vorming werd bepaald. Op zijn zwerftochten door de omgeving legde hij als tiener al de natuur in en rondom Leiden vast in tekeningen, aquarellen en eerste schilderijen. Zijn gereformeerde opvoeding en de periode van de Tweede Wereldoorlog zijn daarnaast bepalend geweest voor zijn ontwikkeling.
In 1943, vlak voor zijn achttiende verjaardag, dook Wolkers onder op een zolderkamertje op de Lange Mare in Leiden, en bezocht hij de schilder- en tekenacademie Ars Aemula Naturae die tijdens de oorlog was veranderd in een gitzwart bolwerk van de WA (Weerbaarheidsafdeling, onderdeel van de NSB). Deze tijd heeft Wolkers verwerkt in Kort Amerikaans, de debuutroman die hem in 1962 in één klap veranderde van een arme beeldhouwer in een rijke, succesvolle schrijver. Een jaar eerder was hij gedebuteerd met de verhalenbundel Serpentina’s petticoat.
In zijn werk, in zijn gedachten en in persoon keerde Wolkers steeds terug naar Leiden. Hij liet er ook zijn sporen achter. Sinds 1958 staat in het Plantsoen zijn beeld Moeder en kind. Op zijn tachtigste verjaardag werd in 2005 op het Stationsplein (nu Bargelaan) het Rembrandtmonument onthuld: een stalen fakkel met het groen van de Rijn en de kleuren van Rembrandts palet in twee glazen compartimenten. Wolkers heeft altijd een grote verwantschap gevoeld met Leiden, dat voor hem een vrijhaven was tijdens zijn jeugd.
